Tôi còn nhớ buổi chiều đó như in. Lan, cô bé lớp 10 ngồi đối diện tôi, hai tay đặt gọn gàng trên đùi, trả lời mọi câu hỏi bằng giọng lịch sự nhưng trống rỗng. “Em thích gì nhất ở trường?” – “Dạ, em thích tất cả các môn ạ.” “Con có sở thích gì ngoài học không?” – “Dạ, em học thêm tiếng Anh và piano ạ.”
Mẹ Lan ngồi bên cạnh, nét mặt lo lắng: “Cô ơi, mọi người bảo con phải có ‘passion project’ để nộp đơn đại học, nhưng con cứ nói là không biết mình thích gì. Con ngoan lắm, học giỏi, nhưng hỏi gì cũng trả lời ‘tùy bố mẹ’.”
Đó chính là câu chuyện của rất nhiều học sinh Việt Nam khi làm hồ sơ để đi du học.
Nghịch lý của “Học sinh gương mẫu”
Tôi đã từng học hết lớp 10 ở Việt Nam, và sau này, đã nói chuyện với rất nhiều phụ huynh. Tôi nhận ra một nghịch lý đau lòng: chúng ta đã dạy con quá giỏi việc “nghe lời” đến nỗi chúng quên mất cách “có ý kiến”.
Từ nhỏ, chúng ta bảo con: “Ngoan nào, nghe mẹ”, “Học giỏi là quan trọng nhất”. Dần dần, các em học được rằng an toàn nhất là không có ý kiến riêng.
Lan là điển hình. Em học giỏi toàn diện, biết chơi piano, nói tiếng Anh trôi chảy. Nhưng khi tôi hỏi: “Con thấy điều gì thú vị nhất trong ngày hôm nay?”, em im lặng suốt ba phút.
Không phải Lan không thông minh. Mà em đã quen với việc có người khác quyết định thay mình đến nỗi không còn biết mình muốn gì.
Cuộc thử nghiệm 15 phút
“Lan ơi, tuần này con thử làm một điều khác đi,” tôi đề xuất. “Mỗi ngày, con dành 15 phút làm điều gì đó hoàn toàn theo ý mình. Không cần hữu ích, không cần ‘có nghĩa’, chỉ cần con muốn làm.”
Mẹ Lan nhíu mày: “Ý cô là sao ạ?”
“Để Lan tự khám phá. Có thể là ngồi vẽ nguệch ngoạc, có thể là xem video nấu ăn, có thể là đi bộ không mục đích. Quan trọng là không ai hỏi ‘tại sao’ hay ‘để làm gì’.”
Tuần đầu tiên, Lan báo cáo với tôi bằng giọng lúng túng: “Em… em ngồi xem video làm bánh cupcake ạ. Nhưng em không hiểu tại sao mình lại thích.”
“Không sao, con cứ tiếp tục xem.”
Những khám phá từ từ
Tuần thứ hai, Lan kể: “Em phát hiện ra mình thích xem cách các baker trang trí bánh. Em thấy họ mix màu sắc rất đẹp.”
Tuần thứ ba: “Em thử vẽ lại những design bánh em thấy trên YouTube. Em vẽ không được như họ, nhưng mà… thú vị.”
Hai tháng sau, Lan đến gặp tôi với một cuốn sổ nhỏ đầy những bức vẽ nguệch ngoạc về bánh ngọt. “Em không biết có tài năng gì không, nhưng em thấy vui khi vẽ những cái này.”
Mẹ Lan gọi điện cho tôi: “Cô ơi, con em giờ hay hỏi về màu sắc lắm. Hôm qua con hỏi tại sao bánh màu hồng nhạt lại ‘cute’ hơn màu hồng đậm. Em bảo có lý do gì đó liên quan đến tâm lý.”
Khi tưởng phải chọn
Năm tháng sau, khi Lan đã quen với việc vẽ vời trong giờ rảnh, một vấn đề mới xuất hiện. Em đến gặp tôi với nét mặt quen thuộc: “Cô ơi, em thích vẽ và tìm hiểu về trang trí đồ ăn, nhưng bố mẹ muốn em học kinh doanh. Em có phải chọn một trong hai không ạ?”
Tôi mỉm cười: “Lan ơi, tại sao phải chọn? Hai thứ này có thể nói chuyện với nhau được không?”
“Dạ… sao ạ?”
Những kết nối nhỏ bé
“Lan ơi, con có để ý là những quán cà phê con thích có điểm gì chung không?”
Lan suy nghĩ: “Em thấy… em thường chọn những quán có bánh trông đẹp ạ. Bánh xấu thì em không muốn ăn.”
“Vậy đó. Con thấy chưa? Cách trình bày đồ ăn ảnh hưởng đến quyết định mua hàng. Đó chính là marketing.”
Lần đầu tiên, tôi thấy Lan ngồi thẳng người: “Ý cô là… vẽ bánh có liên quan đến kinh doanh?”
“Không chỉ vẽ. Hiểu được tại sao màu sắc này hấp dẫn hơn màu sắc kia, tại sao cách bài trí này lại khiến khách muốn mua hơn. Đó là khoa học đằng sau nghệ thuật.”
Bước đi nhỏ đầu tiên
Hai tháng sau, Lan đề xuất với mẹ: “Mẹ ơi, cho con thử một thứ được không? Con muốn vẽ lại menu cho quán cà phê chú Minh – quán mà mẹ hay uống cà phê ấy. Không lấy tiền, chỉ thử xem con làm được không.”
Chú Minh, chủ quán cà phê nhỏ trong khu phố, vốn quen với gia đình Lan, đồng ý cho em thử. Lan dành cả tháng để quan sát khách hàng, vẽ lại các món bánh theo cách mình thấy hấp dẫn.
Kết quả không hoàn hảo – một số bức vẽ vẫn còn nghiệp dư, nhưng có gì đó… khác. Chú Minh nói với mẹ Lan: “Cháu vẽ mấy cái bánh này trông hay phết. Khách hay hỏi về mấy món này.”
Lời kết
Lan không phải thần đồng. Em không tự nhiên trở thành một food stylist chuyên nghiệp chỉ sau vài tháng. Em chỉ là một đứa trẻ đã học được cách lắng nghe tiếng nói từ bên trong, và từ từ khám phá ra rằng những thứ tưởng chừng không liên quan lại có thể kết nối với nhau.
Quan trọng nhất, em đã không còn trả lời “tùy bố mẹ” nữa. Khi được hỏi về dự định tương lai, Lan nói: “Em muốn tìm hiểu thêm về visual marketing. Em nghĩ mình có thể học kinh doanh nhưng tập trung vào phần visual communication.”
Những đứa trẻ thành công nhất không phải là những em tài năng thiên bẩm hay “bùng nổ” ngay lập tức. Đó là những em được tự do khám phá, được phép “vô bổ”, và quan trọng nhất, được tin tưởng rằng sở thích nhỏ bé của mình cũng có thể dẫn đến điều gì đó ý nghĩa.
Đam mê không phải là thứ to lớn xuất hiện trong một sớm một chiều. Nó bắt đầu từ 15 phút vẽ vời mỗi ngày, từ việc tò mò tại sao màu hồng nhạt lại “cute” hơn màu hồng đậm, từ những câu hỏi nhỏ bé mà trước đây các em không dám hỏi.
Nếu con bạn cũng đang trong tình trạng “không biết mình thích gì”, hãy bắt đầu với 15 phút tự do mỗi ngày. Đôi khi, những hạt giống nhỏ nhất lại vươn lên thành những cây to lớn nhất.
Giang Lê/bài chia sẻ trên Hội cha mẹ du học sinh VN tại Mỹ
