Có bao giờ bạn tự hỏi, khi một đứa trẻ có những hành vi “bất thường” (la hét, phá rối, ném đồ đạc…), thực sự con đang muốn gửi thông điệp gì đến cha mẹ, phụ huynh, những người lớn xung quanh?
Về bản chất, mọi hành vi đều được thực hiện nhằm đáp ứng một nhu cầu nào đó. Sự thật này luôn đúng, áp dụng với cả con trẻ và người trưởng thành trong cuộc sống (nếu bạn phản đối hãy mạnh dạn phản hồi mình nè)
Trong môi trường học đường và sinh hoạt đời thường, có những hành vi khiến người lớn cảm thấy khó hiểu, mất kiên nhẫn, thậm chí nổi giận. Một học sinh bỗng dưng bỏ chạy khỏi lớp. Một đứa trẻ thường xuyên hét to, phá rối giờ học. Một em bé cứ mút tay hay đập đầu vào tường… Những hành vi ấy không phải “nghịch ngợm”, “bướng bỉnh”, hay “vô kỷ luật” như mọi người thường nghĩ. Chúng là ngôn ngữ của nhu cầu chưa được gọi tên.
Mô hình EATS là một công cụ tâm lý đơn giản mà sâu sắc, giúp các bậc phụ huynh, giảng viên, chuyên gia giáo dục nhìn sâu vào nguyên nhân đằng sau hành vi của con trẻ. Để nhận biết, để hiểu, để cảm thông và tìm được cách phản ứng và trò chuyện cùng con hiệu quả hơn.
- E – Escape (Tránh né): Trẻ trốn chạy khỏi nhiệm vụ hoặc tình huống gây căng thẳng.
Ví dụ: Một học sinh bỏ tiết Toán vì con bị ám ảnh bởi điểm kém và cảm giác thất bại.
Bản thân mình cũng từng có một trải nghiệm về việc “chạy trốn” vào những năm tháng đầu tiên vác ba lô đi học trường mẫu giáo. Là một đứa trẻ được nuôi lớn với nhiều sự kỳ vọng và yêu thương của ông bà, cha mẹ, mình luôn hà khắc với bản thân từ khi còn là một đứa trẻ. Rằng, mình luôn phải thành công, phải tỏa sáng, phải hoàn hảo. Mọi yếu kém, hoặc thừa nhận rằng mình không biết làm, chưa hiểu rõ là một thất bại nhục nhã đánh vào lòng tự trọng của một đứa bé con chưa nhiều va vấp với cuộc đời.
Đó là một dạo trường tổ chức một cuộc thi “Bé khỏe Bé đẹp” với chủ đề “Thế giới rau củ”. Mình tự nhận là một đứa trẻ sáng dạ với nhiều tò mò về thế giới xung quanh. Phương tiện giao thông, vũ trụ, tâm lý học… nhưng chưa bao giờ có “thực vật và rau củ” trong danh sách yêu thích của mình (đến giờ đỡ hơn một chút vì ăn rau rất tốt cho sức khỏe, muốn sống lâu một chút thì phải tìm hiểu để ăn “đúng” thôi). Một đứa trẻ như vậy, cứ thế bị bốc đi thi một cuộc thi mà em thừa biết em không đủ khả năng, em chưa có sự chuẩn bị trước, tệ hơn nữa, em sợ hãi để nói lời “từ chối tham gia” trước sự kỳ vọng của giáo viên.
Một cuộc thi nhỏ tại trường mẫu giáo sẽ không mất quá nhiều thời gian từ lúc thông báo đến khi tổ chức, nếu không muốn nói là nhanh như một cái chợp mắt. Hôm nay lên ý tưởng, ngày mai tập hợp thí sinh các lớp và tổ chức thi tắp lự. Con bé – ở đây là mình – đứng xếp hàng sau lưng các bạn chờ đến lượt chạy lên trả lời câu hỏi mà tay đổ mồ hôi, đầu óc trống rỗng. Mỗi một bước tiến lên là một khoảnh khắc tim đập nhanh hơn một chút….
Và.. “a lê hấp”, con bé ngồi xụp xuống, ôm bụng khi trước mình chỉ còn hai bạn, nó mếu máo quay sang giáo viên cầu cứu: “Cô ơi con đau bụng”. Cô giáo sốt sắng lo lắng cho nó, dìu nó ra ghế nghỉ, đưa nó ra khỏi cuộc chiến mà nó suýt soát phải tham gia.
Và đó là lần đầu tiên, con bé học được cách nói dối.
Và tệ hơn, nó còn biết được nói dối là một phương pháp vi diệu để tránh né mọi vấn đề phức tạp của cuộc đời.
- A – Attention (Chú ý): Trẻ tìm kiếm sự chú ý từ giáo viên, bạn bè, hoặc người lớn – kể cả theo cách tiêu cực.
Ví dụ: Một em bé gây gổ trong lớp để được “để ý”, vì ở nhà em thường bị “bỏ quên”, thường xảy ra trong những gia đình cha mẹ bận bịu đi làm không nhiều thời gian dành cho con, hoặc gia đình đông anh chị em.
- T – Tangible (Lợi ích cụ thể):
Trẻ hành động để đạt được thứ mình muốn: món đồ chơi, phần thưởng, thời gian sử dụng điện thoại…
Ví dụ: Một học sinh làm bài thật nhanh để được chơi game sau giờ học.
- S – Sensory (Nhu cầu cảm giác): Trẻ đáp ứng nhu cầu cảm giác nội tại: cảm xúc, cơ thể, sự điều tiết hệ thần kinh.
Ví dụ: Một đứa trẻ óc biểu hiện rung chân liên tục, cắn móng tay khi cảm thấy lo âu trong môi trường đông người.
Mỗi hành vi đều là một thông điệp, và trẻ em, là những mầm chồi nhỏ thậm chí chưa thõi vốn từ để diễn tả, chưa học được cách trình bày để nói lên được nhu cầu của bản thân. Thay vì vội vàng trách phạt, điều quan trọng là chúng ta – những người lớn cần tìm hiểu nguyên nhân phía sau hành vi, để phản hồi bằng sự thấu hiểu, không làm tổn thương trái tim non nớt đang học cách sinh tồn của các con.
Một ánh mắt dịu dàng, một câu hỏi đầy thấu hiểu và quan tâm, một ánh nhìn chân thành sâu sắc… cũng có thể là khởi đầu cho sự chữa lành, của một cuộc đời ngập tràn ánh sáng mà các con sẽ sống, rất khác.
