Dạy trẻ nhận biết cảm xúc là để giúp trẻ hiểu, diễn đạt và quản lý cảm xúc của bản thân một cách tích cực, từ đó xây dựng sự tự tin, phát triển mối quan hệ lành mạnh và xử lý tốt các tình huống trong cuộc sống. Đây là kỹ năng sống nền tảng giúp trẻ hình thành tính cách, đương đầu với khó khăn và có sức khỏe tinh thần tốt hơn trong tương lai.
Để dạy trẻ nhận biết các loại cảm xúc, hãy bắt đầu bằng việc gọi tên cảm xúc trong các tình huống hàng ngày, sử dụng các công cụ hỗ trợ như sách tranh, biểu đồ cảm xúc và gương. Cha mẹ nên làm gương bằng cách chia sẻ cảm xúc của mình và khuyến khích trẻ sử dụng lời nói để diễn đạt cảm xúc thay vì phản ứng bằng hành động tiêu cực.
Gọi tên cảm xúc
Trong các tình huống thực tế: Cha mẹ có thể gọi tên cảm xúc cho trẻ bằng cách quan sát nét mặt, cử chỉ, giọng nói của trẻ và kết nối chúng với các tình huống cụ thể. Ví dụ, khi trẻ chơi đùa vui vẻ, cha mẹ có thể nói: “Con đang rất vui khi được tặng quà”. Khi trẻ buồn vì mất đồ chơi, cha mẹ có thể hỏi: “Con đang thấy buồn bã vì mất đồ chơi hả?”. Khi trẻ giận dữ vì không được như ý, cha mẹ có thể hỏi: “Con tức giận vì mẹ không cho con chơi thêm đúng không?”.
Qua các hoạt động: Trẻ học cách nhận diện, diễn đạt và quản lý cảm xúc của bản thân thông qua các trò chơi, đọc truyện, hát và vận động theo nhạc. Các hoạt động này giúp trẻ phân biệt cảm xúc, hiểu tình huống và hình thành kỹ năng xã hội như đồng cảm, giải quyết vấn đề. Cha mẹ hoặc giáo viên thể hiện các biểu cảm khuôn mặt (vui, buồn, giận dữ) và yêu cầu trẻ đoán tên cảm xúc qua các trò chơi. Vận động theo giai điệu bài hát có nội dung về cảm xúc giúp trẻ giải phóng năng lượng và nhận biết cảm xúc đối với những trò chơi vận động. Thảo luận với trẻ về cảm xúc của các nhân vật trong câu chuyện để trẻ liên tưởng và hình dung về các cung bậc cảm xúc khác nhau. Cùng trẻ xem phim và thảo luận về cảm xúc của các nhân vật trong tình huống cụ thể.
Sử dụng các công cụ hỗ trợ
Biểu đồ cảm xúc: Tạo một bảng với hình ảnh các biểu cảm khác nhau (vui, buồn, tức giận, sợ hãi…) để trẻ có thể chọn và dán biểu tượng tương ứng với cảm xúc của mình mỗi ngày. Từ đó giúp trẻ nhận biết cảm xúc thông qua việc sử dụng hình ảnh, màu sắc và từ ngữ để mô tả các trạng thái tâm lý như vui, buồn, tức giận, hay sợ hãi. Thông qua biểu đồ, trẻ có thể liên kết biểu cảm khuôn mặt, cử chỉ với từng cảm xúc cụ thể, từ đó học cách diễn đạt và gọi tên cảm xúc của bản thân và của người khác một cách hiệu quả hơn.
Gương: Khuyến khích trẻ nhìn vào gương và quan sát biểu cảm của bản thân, sau đó cố gắng lặp lại nét mặt của các cảm xúc khác nhau. Hoạt động này giúp trẻ nhận diện cảm xúc của chính mình một cách tự nhiên.
Làm gương và khuyến khích
Chia sẻ cảm xúc của bản thân: Cha mẹ hãy là tấm gương cho trẻ bằng cách chia sẻ cảm xúc của mình một cách chân thành và bình tĩnh. Ví dụ: “Mẹ cảm thấy vui vì hôm nay con đã làm bài tập tốt” hoặc “Ba hơi mệt một chút vì hôm nay đi làm vất vả”.
Khuyến khích trẻ diễn đạt: Thay vì để trẻ la hét hoặc đánh bạn khi tức giận, hãy dạy trẻ cách diễn đạt bằng lời nói. Ví dụ, giúp trẻ nói: “Con không thích bạn lấy đồ của con” thay vì đẩy bạn.
Mở rộng sang cảm xúc của người khác
Đoán cảm xúc của người khác: Khi quan sát người khác, cha mẹ có thể đặt câu hỏi cho trẻ, ví dụ: “Con thấy chú ấy đang cười có nghĩa là chú ấy đang rất vui” hoặc “Bạn kia đang khóc, có lẽ bạn ấy đang buồn”. Từ đó trẻ hình thành thói quen nhận biết cảm xúc của người khác cũng như cách mình phản ứng lại với cảm xúc của người khác. Khi cảm xúc người khác không tốt thì bản thân con sẽ phải làm gì? hoặc đang vui thì con sẽ phản ứng thế nào?. Từ đó con học cách bắt chước người khác để hình thành nên tính cách riêng của mình.
Thảo luận về câu chuyện: Sau khi đọc truyện, hãy thảo luận với trẻ về cảm xúc của các nhân vật trong câu chuyện để giúp trẻ đồng cảm và hiểu hơn về cảm xúc của người khác.
