Để dạy trẻ quản lý cảm xúc tốt, hãy giúp con nhận diện và gọi tên cảm xúc, dạy các kỹ năng tự điều chỉnh như hít thở sâu hoặc tìm cách giải tỏa, và tạo một môi trường an toàn để con có thể tự do bày tỏ cảm xúc. Cha mẹ nên làm gương bằng cách thể hiện cảm xúc của chính mình một cách tích cực và lắng nghe con một cách chân thành.
Giúp trẻ nhận diện và gọi tên cảm xúc
Sử dụng hình ảnh và sách: Dùng biểu đồ cảm xúc, sách tranh hoặc sách Ehon để giúp trẻ nhận biết các trạng thái cảm xúc như vui, buồn, tức giận, lo lắng. Để sử dụng sách và hình ảnh giúp con nhận biết cảm xúc, hãy đọc sách có hình ảnh minh họa sinh động về các biểu cảm, cho con xem các thẻ hình ảnh khác nhau và đặt tên cảm xúc, đồng thời khuyến khích con liên kết hình ảnh trong sách với trải nghiệm thực tế của mình. Các bước cụ thể bao gồm chọn sách phù hợp, đọc và hỏi về cảm xúc của nhân vật, sử dụng thẻ hình ảnh để chơi trò chơi nhận diện cảm xúc, tạo “bảng cảm xúc” để bé quan sát hàng ngày.
Đặt câu hỏi gợi mở: Để con nhận biết cảm xúc, hãy đặt những câu hỏi mở gợi mở như “Điều gì khiến con vui/buồn/giận như vậy?”, “Con cảm thấy thế nào khi…?”, “Điều gì làm con cảm thấy xấu hổ/lo lắng vậy?” và “Con nghĩ điều gì xảy ra khiến con cảm thấy như vậy?” để giúp con gọi tên và diễn tả cảm xúc của mình một cách rõ ràng.
Làm mẫu: Cha mẹ có thể làm mẫu để con nhận biết cảm xúc bằng cách chia sẻ cảm xúc của chính mình một cách lành mạnh, dùng các tình huống trong cuộc sống hàng ngày và sách truyện để giúp con gọi tên cảm xúc, đồng thời khuyến khích con diễn đạt cảm xúc thay vì hành động bộc phát. Việc lắng nghe, đồng cảm và thừa nhận cảm xúc của con, dù là tiêu cực, là điều cần thiết để giúp trẻ học cách đối phó với chúng một cách lành mạnh. Ví dụ: “Ba buồn khi con làm vỡ đồ chơi”, “Mẹ vui khi con chia sẻ đồ chơi với em”.
Dạy trẻ kỹ năng tự điều chỉnh
Thực hành các kỹ thuật bình tĩnh: Dạy trẻ hít thở sâu, đếm từ 1 đến 10, nắm chặt hai tay rồi xòe ra, hoặc đi dạo chậm rãi để lấy lại bình tĩnh khi căng thẳng. Hoặc dạy trẻ hít sâu bằng bụng và thở ra từ từ. Bạn có thể cùng trẻ tưởng tượng đang thổi bong bóng hoặc thổi nến để thực hành dễ dàng hơn. Chuẩn bị một chiếc lọ có chứa nước và kim tuyến. Khi trẻ tức giận, hãy để trẻ lắc nhẹ lọ và quan sát kim tuyến lắng xuống, giúp trẻ tập trung và làm dịu cảm xúc. Khuyến khích trẻ tưởng tượng cơ thể như một con rối bông hoặc một chú động vật đang ngủ trưa để giúp trẻ thả lỏng và giảm căng thẳng.
Khuyến khích các cách giải tỏa lành mạnh: Hướng dẫn trẻ vẽ tranh, viết nhật ký, tập thể dục hoặc tìm đến cha mẹ để tâm sự thay vì bộc phát hành động tiêu cực. Hoặc bố mẹ cũng nên hướng dẫn trẻ nghe những bản nhạc để xuôi đi cảm xúc của con,…
Dạy về tư duy tích cực: Giúp trẻ học những câu nói tích cực để tự động viên, ví dụ như “Mình có thể làm được”, “Mọi chuyện sẽ có cách giải quyết”.
Xây dựng môi trường và kỹ năng giao tiếp
Tạo không gian an toàn: Xây dựng một môi trường gia đình nơi trẻ cảm thấy được yêu thương, an toàn và thoải mái chia sẻ cả cảm xúc tích cực lẫn tiêu cực mà không sợ bị phán xét. Khi những khó chịu hoặc những tình cảm được thể hiện ra hàng ngày và bình thường thì cảm xúc của trẻ cũng bộc lộ tự nhiên, không bị dồn nén, ấm ức,…
Khuyến khích giao tiếp: Khuyến khích trẻ thể hiện cảm xúc bằng lời nói thay vì hành động. Trẻ bộc lộ cảm xúc của mình rõ ràng, thích thú, yêu ghét, trẻ có thể chia sẻ với bố mẹ bằng lời nói thay vì ném đồ đạc, quấy khóc, ăn vạ, đánh bạn,…
Dạy kỹ năng giải quyết vấn đề: Khi trẻ gặp khó khăn, hãy cùng con tìm ra giải pháp tích cực thay vì để con bộc phát tức giận. Hãy để con hiểu sự tức giận là điều tiêu cực sẽ ảnh hưởng đến mọi kết quả của con sau này như: con mất đi một người bạn, con gây tổn thương/tổn hại đến đối phương,… Do đó, thay vì nóng giận con hãy tìm cách để giải quyết vấn đề của mình đang mắc phải.
Lắng nghe và khen ngợi: Lắng nghe con một cách chân thành và khen ngợi khi trẻ quản lý cảm xúc tốt để củng cố hành vi tích cực đó.
Giúp trẻ phân biệt cảm xúc và hành vi
Giải thích sự khác biệt: Giúp trẻ hiểu rằng cảm xúc (như tức giận, buồn bã) là điều tự nhiên, nhưng hành vi thể hiện cảm xúc đó có thể sai (như đánh người khác, la hét, ném đồ đạc, chửi bậy, làm ảnh hưởng đến người khác,…). Sự tức giận bùng phát nên con không kiểm chế, kiểm soát được thì dễ gây ra nhiều hậu quả.
Đưa ra phản hồi phù hợp: Thay vì trừng phạt cảm xúc, hãy giúp trẻ nhận ra hành vi nào là không được phép và hướng dẫn con cách cư xử phù hợp hơn trong tương lai. Bố mẹ cũng nên đặt con vào từng trường hợp cụ thể và hướng dẫn con giải quyết, thay vì tức giận hay có những phản ứng tiêu cực.
